Ζούμε σε μια πολύ άχαρη εποχή. Εποχή χωρίς όνειρα και ελπίδες. Εποχή γκρίζα, διαβρωμένη από την αναξιοπιστία, το ψέμα, την υποκρισία, τη διγλωσσία και την αναξιοκρατία. Δείγματα γραφής του σήμερα είναι η πτώση των αξιών, η κατάρρευση των ιδεολογιών, η αμφισβήτηση των προτύπων, η υποχώρηση της συλλογικής δράσης προς όφελος του ατομισμού, η εξαφάνιση των ηρώων και η υποκατάστασή τους από τους star, το κυνήγι του βολέματος με πλάγιους τρόπους, η επιδίωξη του εφήμερου κέρδους και της δόξας που ασφαλώς δεν έχουν σχέση με το μεγαλείο.
Παλαιότερα η πολιτική δράση, οι ιδεολογικοί αγώνες ήταν ιεροί. Έδιναν νόημα στη ζωή των ανθρώπων και φτερά στην ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Σήμερα, η πολιτική βρίσκεται στο εδώλιο του κατηγορούμενου. Θεωρείται ως βασικός υπαίτιος για την παρακμή της εποχής. Η διαπίστωση αυτή έχει μια δόση αλήθειας. Αλλά δεν εξηγεί όλη την αλήθεια. Το πρόβλημα είναι πολυσύνθετο. Η πολιτική και οι διάκονοί της, είναι προϊόντα της κοινωνίας. Η λειτουργία της τελευταίας, επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως:τις παραγωγικές σχέσεις, τη δομή της οικονομίας, τις κυρίαρχες ιδεολογίες και τις δυνάμεις που τις επικαλύπτουν. Η πολιτική δηλαδή διαμορφώνει αλλά και διαμορφώνεται από τη λειτουργία της κοινωνίας και της οικονομίας.
Για την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα η κοινωνία και κατ’ επέκταση η πολιτική, υπάρχουν διάφορα αίτια: Η οικονομία της πληροφορικής, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, η άμβλυνση των ιδεολογικών αντιθέσεων δεξιάς και αριστεράς, η χαλάρωση των οικογενειακών δεσμών, η γενικότερη ευημερία, η κυριαρχία των Μ.Μ.Ε. και η επέλαση της διαφήμισης. Επί πλέον, η απουσία παγκόσμιων πολεμικών συρράξεων, που όπως έχει λεχθεί από τον Μαρξ, είναι οι μαίες της ιστορίας, έχει οδηγήσει στη σταθεροποίηση μιας κατεστημένης λογικής σε δομές και πρόσωπα.Η μη ανατροπή και η διατήρηση των ίδιων κατεστημένων δομών και προσώπων για μακρά χρονικά διαστήματα, συχνά οδηγεί σε εκφυλιστικές και παρακμιακές καταστάσεις. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, αναδεικνύεται πιο έντονα αυτό που ο Πλάτων έχει αποκαλέσει “ψυχολογική αντίθεση των γενεών”. Οι νέοι απομακρύνονται από τα κοινά, αποστασιοποιούνται από την πολιτική, αναπτύσσουν δική τους γλώσσα επικοινωνίας την οποία οι παλαιότερες ηλικίες δεν καταλαβαίνουν.
Θα μπορούσε να πεί κανείς ότι το χάσμα των γενεών έχει διευρυνθεί σήμερα περισσότερο από ποτέ. Οι νέοι απορρίπτουν τα παλιά πρότυπα, τα μοντέλα πολιτικής του χθες, αρνούνται τις απλουστευμένες λογικές του άσπρου ή του μαύρου, δε δέχονται απλοϊκές απαντήσεις, τα τσιτάτα, τα συνθήματα. Έχουν τα δικά τους ενδιαφέροντα, στρέφονται στον αθλητισμό, στις οικονομικές, στις πολιτισμικές και οικολογικές ανησυχίες, αλλά και στα μηχανάκια, στα κομπιούτερ, στη διασκέδαση με τις όποιες ακραίες εκφάνσεις της. Τους απασχολεί ο έρωτας αλλά και η μοναξιά. Τα όνειρα όταν υπάρχουν είναι πολύχρωμα, χωρίς περιεχόμενο και σαφείς στόχους. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα μιας πρόσφατης κοινωνιολογικής έρευνας από τον Λέκτορα του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Α. Αστρινάκη, υπάρχει μια τάση των νέων σήμερα να συγκροτούν ομάδες, με μικρούς πυρήνες που λειτουργούν ως υποκατάστατα της οικογένειας, του σχολείου, της γειτονιάς. Οι ομάδες αυτές εκφράζονται κυρίως με μουσικά ρεύματα, ασκούν συμβολική κριτική στην κυρίαρχη κουλτούρα, στις κοινωνικές σχέσεις, στην πολιτική, χωρίς όμως να εκφράζουν συγκεκριμένες πολιτικές προτάσεις, ή να δίνουν λύσεις.
Υπάρχει βέβαια ο προβληματισμός για το μέλλον και ιδιαίτερα για το πρόβλημα της ανεργίας που συνδέεται με την εγκληματικότητα και τα ναρκωτικά. Εδώ η κατάσταση είναι δυσοίωνη. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα, ιδιαίτερα της Ανωτάτης Παιδείας, παράγει ανέργους. Οι περισσότερες εκπαιδευτικές κατευθύνσεις δεν αντιστοιχούν στις ανάγκες και τις προοπτικές της αγοράς εργασίας. Και η Πολιτεία, χθεσινή και σημερινή, έχει τεράστιες ευθύνες γιατί εθελοτυφλεί μπροστά στο τεράστιο αυτό πρόβλημα.
Για να γυρίσουμε στο θέμα μας, η αποστασιοποίηση από την πολιτική είναι γενικότερο πρόβλημα, αλλά χαρακτηρίζει ιδιαίτερα τη σημερινή νεολαία. Η αποχή στις φοιτητικές εκλογές αυξάνει χρόνο με το χρόνο τα ποσοστά της και αναδεικνύεται ο αδιαφιλονίκητος νικητής. Ρώτησα πρόσφατα έναν ευφυή φοιτητή μου γιατί δε συμμετείχε στις φοιτητικές εκλογές. Δεν ψήφισα, μου είπε γιατί δεν πιστεύω ότι πρόκειται ν’ αλλάξει τίποτα. Ο φοιτητής αυτός, όπως και πολλοί άλλοι, είναι ιδιαίτερα δραστήριος και το κυριότερο έχει έντονες πολιτικές απόψεις, τις οποίες δε διστάζει να εκφράζει. Μπορεί άραγε να μιλήσει κανείς για άρνηση της πολιτικής από τους νέους; Δε είναι γνωστή η έκταση του προβλήματος, αν και θα ήταν ενδιαφέρον να υπήρχε μια έρευνα για το ζήτημα.
Οπως κι αν έχουν τα πράγματα, σήμερα “ζητείται ελπίς”, όπως θα έλεγε και ο Αντώνης Σαμαράκης. Και αλίμονο αν αυτό δε γινόταν. Αλίμονο αν οι νέοι δεν ψάχνουν, έστω κι αν δε βρίσκουν. Τότε το μέλλον θα μοιάζει πρώιμα γερασμένο. Είναι γνωστό ότι ο Αριστοτέλης έχει επισημάνει ότι ο άνθρωπος είναι ον πολιτικό, συνδεδεμένο με την κοινωνική ζωή και υποκείμενο στο νόμο της γέννησης, της ανάπτυξης και του θανάτου. Αυτόν τον κανόνα δεν μπορεί να τον αγνοήσουν ή να τον ανατρέψουν οι νέοι. Εκείνο που μπορούν και οφείλουν να επιδιώξουν είναι η ανανέωση της πολιτικής με βαθιές τομές στο περιεχόμενο και τη λειτουργία της.
Η ισοπέδωση της πολιτικής, η ταμπέλα ότι όλοι πολιτικοί είναι ίδιοι, είναι μια εύκολη άρνηση που μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες καταστάσεις. Αν επικρατήσει αυτή η λογική ότι δηλ. όλοι οι πολιτικοί είναι ίδιοι, τότε όσοι παραμένουν ακόμη υγιείς και αλώβητοι από τις σειρήνες της παρακμής, είτε θα συμμαχήσουν με το σύστημα, είτε θα αποχωρήσουν. Και τότε ο στίβος της πολιτικής θα παραμείνει ελεύθερος στους χειρότερους και αδίστακτους εκπροσώπους της. Οι συνέπειες θα είναι ολέθριες για την πολιτική, και το μέλλον της κοινωνίας που ανήκει έτσι κι αλλιώς στους νέους.
Η νεολαία και ιδιαίτερα το πιο πεφωτισμένο κομμάτι της, η σπουδάζουσα νεολαία, δεν μπορεί να αφήσει την πολιτική στα χέρια των αμοραλιστών, των αδίστακτων διαχειριστών της. Γιατί τότε η νεολαία δε θα έχει μέλλον. Ούτε μπορεί να ελπίζει. Και αν χωρίς ελπίδα τα οράματα πεθαίνουν, είναι βέβαιο ότι χωρίς αγώνες κινδυνεύει η ελπίδα. Χρειάζεται η προσπάθεια που είναι δύσκολο πράγμα, όπως λέει ο Γιούγκ, αλλά είναι το μόνο που έχουμε. Οι νέοι οφείλουν να αντιστέκονται και να προτείνουν. Να αντιστέκονται στην πτώση των αξιών, στην αναξιοκρατία, στο ψέμα, στην υποκρισία, στην αναντιστοιχία λόγων και έργων που είναι παρακμιακά φαινόμενα της κοινωνίας μιας προηγούμενης γενιάς. Κι αν το παλιό δεν έχει ακόμα πεθάνει, οι νέοι οφείλουν να γίνουν οι γεννήτορες του καινούριου. Η διαφοροποίηση των παραγωγικών σχέσεων και η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, με τη διάχυση της πληροφορίας, ίσως συμβάλλουν ως ένα βαθμό θετικά προς την ίδια κατεύθυνση. Για να κερδίσουν οι νέοι το αύριο, χρειάζεται θέληση, γνώση, υπευθυνότητα, κόπος, προσπάθεια για δημιουργία. Η χαρά της δημιουργίας είναι επί πλέον και αυτοσκοπός. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι τη φτώχεια, τη μιζέρια, την παρακμή, τις προφταίνει η τεμπελιά.
Οι νέοι δεν έχουν άλλο δρόμο μπροστά τους, εκτός από το δρόμο τον καλό, το δύσκολο, τον ανηφορικό. Εκεί που στο τέλος του υπάρχουν οι καρποί της ανθρώπινης ολοκλήρωσης. Αυτός ο δρόμος περνά μέσα απ’ την αλήθεια και το δίκιο που έχουν μεγαλύτερη δύναμη από το ψέμα και το άδικο όπως έχει πεί ο Αριστοτέλης. Είναι ο δρόμος της καλοσύνης, της αλληλεγγύης, της αξιοπρέπειας, της αξιοσύνης, της αξιοκρατίας αλλά και της προσωπικής επιτυχίας και ευτυχίας.
Ολα τα παραπάνω είναι βαθύτατες πολιτικές διαδρομές, με τη σωστή διάσταση του ζητήματος, όπου η πολιτική αποτελεί λειτούργημα και όχι μέσο προσωπικής επιβολής και αμοιβής. Οι νέοι οφείλουν και μπορούν να αντισταθούν στην πτώση των αξιών, στο θάνατο της ελπίδας, στην παρακμή της πολιτικής. Αυτό είναι πρώτιστο χρέος τους απέναντι στον εαυτό τους και στο μέλλον του κόσμου. Οφείλουν να προτείνουν και να υλοποιούν τους τρόπους με τους οποίους το μέλλον αυτό μπορεί να γίνει καλύτερο.
Οποιος με ρωτήσει αν είμαι αισιόδοξος ή απαισιόδοξος για το μέλλον, για τους νέους, για την πολιτική, δεν μπορώ παρά να διαλέξω την αισιοδοξία. Έστω και συγκρατημένα. Η αισιοδοξία, η ελπίδα, η προσπάθεια, ο αγώνας ο μακρύς είναι ο μονόδρομός μας, είναι η Ιθάκη μας. Για να θυμηθούμε τον μεγάλο Αλεξανδρινό ποιητή:
Πάντα στο νου σου να’ χεις την Ιθάκη
Το φθάσιμο εκεί ειν’ ο προορισμός σου
Αλλά μη βιάζεις το ταξίδι διόλου.
………………………………………………
Η Ιθάκη σε έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι.
Χωρίς αυτήν δε θα βγαινες στο δρόμο.
Αλλά δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δε σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες, οι Ιθάκες τι σημαίνουν.